ޖިނާޢީ އިޖުރާއާތުގެ ޤާނޫނަކީ ޖިނާޢީ ޢަދުލުގެ ނިޒާމު ތެރޭގައި ޢަމަލުކުރުމުގެ އެންމެހައި އިޖުރާއާތުތަށް ބަޔާންކޮށްފައިވާ ޤާނޫނެވެ. ޖިނާޢީ އިޖުރާއާތުގެ ޤާނޫނުގެ 60 ވަނަ މާއްދާގެ (ށ) ގައި ބަޔާންކުރާ ގޮތުން، އެމާއްދާގައި ބަޔާންކުރާ 4 ޙާލަތެއް ވުޖޫދުވެފައިވާނަމަ، ޝަރީޢަތުން ގޮތެއް ނިމެންދެން ބަންދުކުރުމަކީ ފަނޑިޔާރެއްގެ މައްޗަށް ކޮންމެހެންވެސް ލާޒިމުކަމެކެވެ. ބުނެވިދިޔަ ޙާލަތުތަކަށް ބަލާއިރު، ޝަރީޢަތުން ގޮތެއް ނިމެންދެން ބަންދުކުރުމަށްޓަކައި ފަނޑިޔާރުންނަށް އަމުރު ނެރުމުގެ ބާރު ލިބޭކަން ސާފުކޮށް އެނގެއެވެ.
މައްސަލަ ޖެހޭ ހިސާބަކީ، ޝަރީޢަތުން ގޮތެއް ނިމެންދެން ބަންދުގައި ތިބޭ މުއްދަތު ޤާނޫނުގައި ކަނޑައެޅިފައިނުވުމާއި، ޝަރީޢަތުން ގޮތެއް ނިމެންދެން ބަންދުގައި ތިބޭއިރު ދަޢުވާ ލިބޭ މީހުންގެ އަސާސީ ޙައްޤުތަކަށް އުނިކަން ލިބުމާއި، ޝަރީޢަތުން ގޮތެއް ނިމެންދެން ބަންދުގައި އެތަކެއް ދުވަހެއް ތިބުމަށްފަހު، ކުށް ސާބިތުނުވެއްޖެ ހިނދަކު ލިބޭ ގެއްލުމުގެ ބަދަލު ހޯދޭނެ އެއްވެސް ގޮތެއް ނެތުމެވެ. ޖިނާޢީ އިޖުރާއާތުގެ ޤާނޫނު ޑްރާފްޓްކުރިއިރު، ނުވަތަ އެޤާނޫނުގެ ބިލަށް މަޖިލިސް ތަޅުމުގައި ބަހުޘްކުރިއިރު ނުވަތަ ކޮމިޓީ މަރުޙަލާގައި ދިރާސާކުރިއިރު މިބުނެވިދިޔަ ނުކުތާތަށް މެމްބަރުންނަށް ފާހަގަނުކުރެވުނީކަމުގައިވެދާނެއެވެ. މިއަދާއި ހަމައަށް ޝަރީޢަތުން ގޮތެއް ނިމެންދެން ބަންދުގައިކޮށްފައި ތިބި މީހުން ގުނައި ޢަދަދު ނުކުރެވެއެވެ. މާލެ ޖަލާއި މާފުށީ ޖަލު އެއޮތީ އެއްކޮށް ފުރިފައެވެ.
ޝަރީޢަތުން ގޮތެއް ނިމެންދެން ބަންދުކޮށްފައިވާ މީހުންގެ މައްޗަށް ދައުލަތުން އުފުލާފައިވާ ދަޢުވާގެ އަޑުއެހުންތަށް ކުރިޔަށް ނުގޮސް ބަންދުގައިތިބޭ މުއްދަތު ދިގުލައިގެންފައިވުން:
ޝަރީޢަތުން ގޮތެއް ނިމެންދެން ބަންދުކުރެވެނީ ޖިނާޢީ އިޖުރާއާތުގެ ޤާނޫނުގެ 22 ވަނަ މާއްދާގައި ބަޔާންކުރާ ޖިނާޢީ ބޮޑެތި ކުށްތަކުގައި އެކަންޏެވެ. އެހެން ނަމަވެސް، މީގެ ކުރީގައި، ޖިނާޢީ ބޮޑު ކުށަކަށް ނުވިއަސް، ޝަރީޢަތުން ގޮތެއް ނިމެންދެން ބަންދުކުރުމަށްޓަކައި ކޯޓުން އަމުރުނެރެފައިވެއެވެ. އެކަމަށް ނިމުމެއް އައީ، ޖިނާޢީ ބޮޑެތި ނޫން މައްސަލަތަކުގައި 15 ދުވަހަށްވުރެ އިތުރަށް ބަންދުގައި މީހަކު ނުބެހެއްޓޭނެކަމުގައި ދިވެހިރާއްޖޭގައި ހައިކޯޓުން މިދިޔަ އަހަރު ބެލި މައްސަލައެއްގައި ނެރުނު ރޫލިންގ އަކާ އެކުގައެވެ. ހައިކޯޓުން އެގޮތަށް ނެރުނު ރޫލިންގްއަކީ، ވާނުވާއެއް ނޭނގޭ ގޮތަށް ޤާނޫނުގައި ބަޔާންކޮށްފައިވާ އިޖުރާއާތުތަކާއި ޚިލާފަށް ޤާނޫނުގެ ހަމަ ނަހަމަ ގެއްލޭނެ ފަދައިން ކޯޓުތަކުން އަމުރު ނެރުނަ ނުދިނުމަށެވެ.
ޝަރީޢަތުން ގޮތެއް ނިމެންދެން ނެރޭ އަމުރާއެކު، ދަޢުވާ ލިބޭ މީހާ ބަދަލުކުރެވެނީ ރިމާންޑް ޖަލަކަށެވެ. އެއީ، މާލެ ޖަލު ނުވަތަ މާފުށީ ޖަލެވެ. އެޖަލަށް މީހާ ބަދަލުކުރުމަށްފަހު، ޝަރީޢަތުގެ އަޑުއެހުމެއް ބާއްވާނެ ދުވަހެއްގެ އިންތިޒާރުގައި ދަޢުވާލިބޭ މީހުން ތިބެންޖެއެވެ. ޖިނާޢީ އިޖުރާއާތުގެ ޤާނޫނުގެ 140 ވަނަ މާއްދާގެ (ހ) އަދި (ށ) ގައި ޝަރީޢަތުގެ ފުރަތަމަ އަޑުއެހުން ބޭއްވުމަށްޓަކައި މުއްދަތު ކަނޑައަޅާފައިވެއެވެ. އެހެން ނަމަވެސް، އެމާއްދާގައި ބަޔާންކުރާ މުއްދަތުގައި ޝަރީޢަތް ނުފެށި ފުނިޖެހިފައިހުރި މައްސަލަތަށް މިހާރުވެސް ކޯޓުތަކުގައި އެބަހުއްޓެވެ. ދަޢުވާލިބޭ މީހުންގެ މައްޗަށް ކޮށްފައިވާ ދަޢުވާތަކުގެ އިބްތިދާއީ އަޑުއެހުންތަކުގެ މަރުޙަލާގައި ދޮޅު އަހަރު ނުވަތަ 2 އަހަރު ވޭތުވެގެން އެބަދެއެވެ.
ޝަރީޢަތުން ގޮތެއް ނިމެންދެން ބަންދުކޮށްފައިތިބި މީހުންގެ އަސާސީ ޙައްޤުތަށް ގެއްލިދިޔުން:
ޤައިދީންނަކީ ޤާނޫނު އަސާސީ އާއި ޤާނޫނުތަކުން ލިބޭ އަސާސީ އެތަކެއް ޙައްޤެއް ބަންދުގައި ތިބޭހާ ހިނދަކު ހިފެހެއްޓިފައިވާ ބައެކެވެ. ޖަލު ބަންދުގައި މީހުން ތިބޭއިރު، އެމީހުންގެ ޞިއްޙީ މައްސަލަތަށް ބަލައި ފަރުވާ ދިނުމަކީ ދައުލަތުގެ ކޮނޑުގައި އެޅިފައިވާ ޒިންމާއެކެވެ. މިއަދު ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޖަލުތަކުގައި ވާނުވާ ނޭނގޭގޮތަށް ބަންދުގައި ތިބި މީހުންގެ ތެރޭގައި ބޮޑެތި އޮޕަރޭޝަންތަކާއި، ނަފްސާނީ އެތަކެއް މައްސަލަތަކެއް ކުރިމަތިވެ، ޞިއްޙީ އެކަށޭނެ ފަރުވާ ނުލިބޭ އެތަކެއް ބައެއް އެބަތިއްބެވެ. ކޯޓުތަކުގެ ކުރެވޭ ބަޙުޘްއާއި ދިފާޢީ ވަކީލުންގެ ކަންބޮޑުވުންތަކާއެކު، ޖިނާޢީ އިޖުރާއާތުގެ ޤާނޫނަށް އިޞްލާޙު ގެނެވި، ކޮންމެ 30 ދުވަހަކުން، ޝަރީޢަތުން ގޮތެއް ނިމެންދެން ބަންދުކޮށްފައި ތިބޭ މީހުންގެ ބަންދު މުރާޖަޢާކުރުމަށްޓަކައި، އަޑުއެހުމެއް ބޭއްވުމަށް ޤާނޫނުގައި ބަޔާންކޮށްފައިވެއެވެ. އެހެން ނަމަވެސް، މިބުނެވިދިޔަ 30 ދުވަހުގެ ބަންދު މުރާޖަޢާ އަޑުއެހުމެއް ނުބޭއްވި ދެމަސް ނުވަތަ އެއަށްވުރެ ގިނަ މުއްދަތު ގުނަންފެށިއްޖެއެވެ. ޤާނޫނުގެ މަޤްޞަދު ގެއްލި ހިނގައްޖެއެވެ. ސަބަބެއް ނޭނގޭއެވެ. ކޮންމެ 30 ދުވަހަކުން ބަންދު މުރާޖަޢާކުރުމަށްޓަކައި ބަންދުގައި ތިބޭ މީހުން ޙާޟިރުކުރުމުގެ ތަނަވަސްކަން ނުވަތަ ކެޕޭސިޓީ ނެތީތޯ ނުވަތަ ކޯޓަކުން 30 ދުވަހުގެ ބަންދު މުރާޖަޢާކުރުމަށް އޮންނަ ޤާނޫނީ މާއްދާ، ޖިނާޢި އިޖުރާއާތުގެ ޤާނޫނުގެ 60 ވަނަ މާއްދާގެ (ވ) ގެ މަޤްޞަދު ގެއްލޭގޮތަށް، ޤާނޫނު މާނަކޮށްދިނީތޯ އެވެ.
ދައުލަތުގެ އިދާރާތަކުގެ ޒިންމާ:
ޝަރީޢަތުން ގޮތެއް ނިމެންދެން ބަންދުކުރުމާއެކު ދައުލަތުގެ ޒިންމާ އުފަންވެގެންދެއެވެ. ބަލި މީހަކުނަމަ، އެކަށޭނެ ފަރުވާދެވެންޖެހެއެވެ. ޞިއްޙީ ފަރުވާދިނުމުގައި ޖަލުގެ އެތެރޭގެ ކުލިނިކްތަކާއި ސެންޓަރުތަކުގައި ފެންވަރު ރަނގަޅު ޑޮކްޓަރުން ތިބެންޖެހެއެވެ. ޕެއިންކިލާ ނުވަތަ ޕެނެޑޯލް ނޫން ބޭހެއް ލިބިލިބި ހުންނަންޖެހެއެވެ. ޚާއްޞަ ޑޮކްޓަރަކަށް ދައްކަން ޖެހިއްޖެނަމަ، އިންދިރާ ގާންދީ މެމޯރިއަލް ހޮސްޕިޓަލް ވެއިޓް ލިސްޓުގައި 2 މަސް ނޫނީ 3 މަހުގައި މަޑުކުރުމުގެ ސަބަބުން، ޤައިދީގެ ޙާލަތު ދަށްވާކަމުގައިވާނަމަ، ޞިއްހީ ފަރުވާދޭ އެނޫންވެސް މަރުކަޒަކަށް ޤައިދީ ގެންގޮސް ޞިއްހީ ފަރުވާ ދޭންޖެހެއެވެ. ޒިންމާއިން ބަރީއަވުމަށް ޕްރޮސެކިއުޓަރ ޖެނެރަލް އޮފީހުގެ ވަކީލުންނަށް، ބަންދުގައިހުރި ޙާލަތަށް ބަދަލު ގެންނަންޖެހޭ ސަބަބެއްނެތްކަމުގައި ބުނެ، ކޯޓުގައި ވާހަކަ ދެކެވިގެންނުވާނެއެވެ.
ހިޔުމަން ރައިޓްސް ކޮމިޝަނުގެ ޒިންމާ ކުޑަކަން ވަރަށް ބޮޑަށް ފާހަގަކުރެވެއެވެ. ޞިއްޙީ ފަރުވާ ނުލިބިގެން ކޮމިޝަނަށް ހުށަހެޅިފައިވާ މައްސަލަތަކުގައި، ކަމާގުޅޭ މައްސަލަތަށް ތަޙްޤީޤުކޮށް، އަވަހަށް ރިޕޯޓު ދޫކުރެވެން ޖެހެއެވެ.
ޙައްލު:
އިރުވަރު ނޫހާއި ވާހަކަ ދެއްކި މަޝްހޫރު ދިފާޢީ ވަކީލަކު ބުނެފައިވަނީ ވާނުވާ ނޭނގޭ ގޮތަށް ޝަރީޢަތް ނިމެންދެން ބަންދުންކުރުމަށް އެންމެ ފަސޭހަ ޙައްލަކީ، ދައުލަތުގެ މުއައްސަސާތަކުގެ ޒިންމާ ތެދުވެރިކަމާއި އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު އަދާކޮށްގެންނެވެ. ޕްރޮސެކިއުޓަރ ޖެނެރަލްގެ ވިސްނުން ތަރައްޤީކޮށް، ކުށުގެ ތުހަމަތުކުރެވޭ މީހުންނަކީ، ކުށްވެރިންކަމުގައި ހެދުމުގެ ވިސްނުން ދޫކޮށްގެންނެވެ. ޝަރީޢަތްކުރާ ކޯޓުތަކުންވެސް ޖަލުތަކަށް ޒިޔާރަތްކޮށް، އިންސްޕެކްޓްކުރުމުގެ ދައުރެއް އޮންނަންވާނެކަމުގައި ވަކީލު ވިދާޅުވިއެވެ. މީގެ އިތުރުން، ދައުލަތުގެ ވަކީލުންނާއި، ޝަރީޢަތްކުރާ ޤާޟީންނަށް އަދަބަކަށް ނުވާ ގޮތަށް ތަމްރީނެއްގެ ގޮތުގައި ، ޖަލުގައި ކަނޑައެޅޭ މުއްދަތެއް ހޭދަކުރަންޖެހޭނަމަ، އިންޞާފުވެރި ނިޔާއެއް ލިބޭނެކަމުގައި ވަކީލު ބުނެފައިވެއެވެ.
